Degenaar: Nasiebou gaan nie werk nie

Die vraag oor nasiebou is ’n belangrike vraag wat deur alle Suid-Afrikaners ernstig opgeneem moet word.

In ’n kort artikel is dit onmoontlik om reg te laat geskied aan die tema deur al die nodige nuanses aan te bring. Die antwoord is: Nee, ons kan nie ’n nasie bou nie. En hier moet bygevoeg word: Ons moet ook nie probeer nie. Ons het al ons kragte nodig om ’n meer sinvolle en haalbare doel na te strewe, naamlik ’n demokratiese kultuur en om die sosiaal-ekonomiese agterstand van so baie burgers van ons land op te hef.

As ons histories na die nasiebegrip kyk, blyk dit dat die woord nasie verwys na ’n groep mense georganiseer op grond van die beginsel van die saamval van kultuur en politieke mag. Wanneer dit gaan om ’n volk met ’n homogene kultuur wat politieke mag bekom, word gepraat van die geboorte van ’n nasie. Wanneer dit gaan om nasieskap in ’n multikulturele situasie, is daar sprake van die bou van ’n nasie.

Laasgenoemde impliseer egter onvermydelik die oplegging van ’n eenvormige kultuur op ’n verskeidenheid kulture. Nasiebou kan nie slaag in Suid-Afrika nie omdat die pluraliteit van kulture dit onmoontlik maak. As maghebbers dit wel probeer, sal dit lei tot konflik en ook tot ’n vermorsing van tyd, energie en geld vir ’n onmoontlike en onwenslike ideaal.

Indien die mite van ’n Suid-Afrikaanse nasie wel nagestreef word, het dit boonop die nadeel dat ’n etniese nasie-begrip aangewakker word by volkere wat dan, as kulturele eenhede, bedreig voel in hul eie nasionalistiese gevoelens, soos in die geval van Afrikaners en Zoeloes.

Die multikulturaliteit van die Suid-Afrikaanse samelewing is een van sy aantreklike eienskappe. Nasionalisme, gegrond op die saamval van een kultuur en politieke mag, kan nie hieraan reg laat geskied nie. Pluralisme kan dit wel doen omdat dit die reg van ’n meervoudigheid van kulture en tale erken en die Jakobyne ontmasker wat in die naam van nasiebou kultuur-imperialisme beoefen om ’n nasiestaat op die samelewing af te dwing. Dit is hierdie kultuur-imperialisme kenmerkend van ’n nasiebou-mentaliteit wat daartoe lei dat die idee van minderheidsregte op die agtergrond geskuif word.

’n Gesonde besef van kulturele regte kan ’n bydrae lewer om grense te stel aan die strewe na die eenvormigheid van nasiebou. Dit is juis dié strewe na eenvormigheid wat ’n grondslag vir groepskonflik lê. Die afwys van die nasionalistiese strewe, wat verkeerdelik meen dat nasieskap die enigste grondslag vir gedeelte lojaliteit is, beteken nie die afwys van lojaliteit nie. Dit gaan juis om ’n lojaliteit wat met ’n haalbare doel op ’n gesonde basis berus.

As ons ons van dié nasiebegrip bevry en die demokrasie aanvaar, is dit moontlik om lojaliteit op ’n ander manier te fundeer. Lojaliteit in ’n multikulturele samelewing word gegrond op ’n konstitusie waaroor gesamentlik besluit is. Terselfdertyd kan die burgers van die land ’n lojaliteit voel teenoor ’n bepaalde kultuur, taal en religie sonder om daarvoor nasionalistiese eise te stel. Dit is juis vir multikulturele situasies soos Suid-Afrika waar die pluraliteit van kulture nie weggewens kan word en ook nie vernietig behoort te word nie, dat die politiek van konstitusionele patriotisme ontwerp is.

Patriotisme het die groot voordeel dat dit op ’n redelike konstitusie gegrond is en nie op die nasionalistiese mite van die algemene wil van die volk nie. Daar is verskillende skrywers wat die nadeel van nasiebou, veral in Afrika, aan die orde stel.

Basil Davidson praat in The Black Man’s Burden, Africa and the Curse of the Nation-State van die vloek van die nasiestaat.

Genl. Olusegun Obasanjo van Nigerië verwys só na die probleme in sy land: “We have squandered almost 30 years with ineffective nation-building efforts. It is high time to cast solid foundations for the legitimacy of our political systems.”

Mordechai Tamarkin vat sy navorsing oor nasiebou in Afrika soos volg saam: “The strategy of nation-building, a major thrust in post-colonial Africa, is not only a hopeless effort but also a damaging one . . . To attempt to forge a new unitary South African nation through cultural and political engineering is sheer madness.’’